Ponekoga{ ~ovek i pokraj toa {to go gleda i veruva
deka ne e opsena magija (crna ili bela) i vo su{tina ja poznava prikaznata i nejzinite
akteri, koga ne postoi bele`ana validna istorija za odredeni nejzini segmenti,
toga{ takvite gi tolkuvaat poedinci koi marginalno bile del od nea, odnosno
bile drvja koi ne mo`ele da si ja vidat {umata.
Pred desetina dena vo vesnikot Nova
Makedonija vo eden tekst pod naslov Cenzura
vo muzikata vo koja avtorkata se zanimava so cenzura vo muzikata
kaj nas denes, ama so voved deka toa bilo odlika na v~era, no e tragi~no {to go
ima i denes, so nazna~enite primeri, me|u drugoto, i na pesnata Belo more na Mizar koja bila zabranuvana денес
(кај нас) но и 1985 во Хрватска (екс Ју не ли?). Ovoj tekst (na koj }e se navratam podocna) me potseti na
edna sli~na situacija vo vremeto na A1 televizijata, pred nekoi dve godini,
koga za potrebite na emisijata Evrozum,
koja ja rabote{e a po povod odbele`ivaweto na dvaeset godi{ninata od padot na
berlinskiot yid, nejziniot avtor Borjan Jovanovski, inaku i samiot (dodu{a
marginalen ) u~esnik na makedonskata rok scena vo osumdesetite, zabrazdi tolku
dlaboko, {to ne znam kako uspea povtorno da se vrati na povr{ina?!? Sakajki da
poka`e kako i kaj nas (mislejki na Makedonija kako del od Jugoslavija) nemalo
slobodi vo izrazuvaweto i deka cenzurata vo ime na politi~ki dogmi zabranuvala
pesni, idei, peewe na makedonski (??!), povikani nekolku lu|e ( Karter od
Badmingtons
ili ako sakate Padot
na Vizantija i Gorazd ^apovski od Mizar), ~ii izjavi (mo`ebi)
izvle~eni od kontekst, deluvaa groteskno
la`no za onoj komu ne{tata za koi zboruvaa, kako poedine~ni primeri mu bile del
od sekojdnevniot mozaik koj go nabquduval. Za onie drugite, koi za prv pat se
zapoznavaa so (vistinitosta) sostojbite, deluva{e zastra{uva~ki: demek koj peel
ne{to nadvor od zadadenite normi, zgora i na makedonski, bez malku go
zatvorale.( sli~na tema ~a~na i Milenko Nedelkovski koga vo negovoto TV {ou gi vikna na
gosti Memorija).
Vo toa vreme, vo vreme
na spomnatata Evrozum emisija ( a i sega)
razo~aruva~ki mi deluva{e izjavata na mojot prijatel, novinarot Qup~o Jolevski
vo ~ii zborovi voop{to ne veruvav, ubeden deka se izvle~eni od kontekst, zatoa
{to, deka “nekoj mu zabranuval da emituva Joy Division“ (ili sli~no) e ordinarna glupost, koja ne
znaev zo{to mu e potrebna. Ako vo isto vreme mene nikoj ne mi zabranil, bilo
{to da emituvam vo eter, osven ( za 40 godini) samo edna edinstvena pesna (Toccata), so obrazlo`enie deka e KATOLI^KA, i toa od poedinec, urednik
vo nadvore{no-politi~ka (ili sli~na) redakcija a po povod nekoj dr`aven praznik
a koja jas ja ponudiv za ilustracija. Za dvaeset godini dodeka rabotev na site
programi na radioto ( i televizijata) vo vreme na Jugoslavija nikoj NIKOGA[ ne mi ka`al {to da pu{tam, osven
vo vremeto na poznatoto pismo na Tito po koe nekoi pea~i od Hrvatska (Vice Vukov)
bea celosno simnati od programata. Kaznite za eventualnite gre{ki bea drakonski
( ne, ne ubivaa nikogo), no ~ovekot koj ne po svoja vina pu{til pesna na Vice Vukov
na programata na Radio Skopje, be{e otpu{ten od rabota. Bev podgotven vo toa
vreme na Borjan
Jovanovski ( kon kogo imam prijatelski ~uvstva), da mu ka`am deka
spiejki bi mu izredil PEDESET
zabraneti pesni vo Anglija i STOTINA
vo SAD, so politi~ka konotacija, kako opravduvawe za takviot ~in. Nitu edna od
niv, nikoj, nikoga{ ne gi zabranil vo Jugoslavija! ]e mu izredev isto tolku
pesni vo SPIEWE koi bile zabraneti
od navodni VERSKI implikacii,
seksualni aluzii, ni ne i RASNI
agresivni pottiknuvawa. Vo taa emisija be{e implicirano i edno nedovetno,
ne~esno, naludni~avo ( kvazi patriotsko ) tvrdewe, kako ne ni bilo dozvoleno da
peeme na makedonski!? Ova navistina gi nadminuva i najbolnite razmisluvawa a zdravite umovi a
ne bare, ne daj Bo`e -bolnite! Povtorno istite dvajca spomnati muzi~ari so
izjavi (dadeni pretpostavuvam pri zdrav um - i ne izvle~eni od celina) kako
potvrda na ona {to vo taa emisija Evrozum saka{e
da go slu{ne Borjan,
so {tetata koja e napravena toga{, koja trae, i }e trae - za `al! No, bez malku
dvojba, nemu i na bilo koj vo ovaa zemja im velam: kako nekoj nekomu branel da
pee na makedonski, koga sme imale svoja lokalna, republi~ka, mo{ne plodna,
aktivna, heterogena produkcija?Kako toa na na{ite festivali na makedonski
peele najpopularnite toga{ni JU yvezdi od Zdravko ^oli} do Bijelo dugme?To~en e podatokot deka
do osamostojuvaweto imavme samo desetina albumi ( i ne{to pove}e singlovi ) na
makedonski pop i rok izveduva~i, poedinci ili grupi. A deka za toa nikoj ne ni
bil vinoven, osven samite nie! Kako slovencite imale kup
izdanija na slovene~ki, bile daleku poagresivni vo pristapot i
poslobodoumni vo realizacijata na istiot?Od La~ni Franc do naci zastra{uva~kite
Laibach?! Kako niv im
dozvoluvala istata vlast, a nam ne?! Ednostavno, neliii, tie imale diskografski
kuki, nie sme nemale! Po logikata na dosega ka`anoto:
“nas
ne potla~uvale i zatoa ne sme imale, za da ne dr`at vo crna temnica!!!!”
- Ajdeeee! Samite sme vinovni, {to ne ja otvorivme diskografskata ku}a,
rakovodni politi~ki kadri na dr`avata ( Republika ) Makedonija, bez nimalku
svest za UTRE, vazalskiot odnos kon centarot ( ako bez pri~ina mi qubi{ raka
denes, }e ti dadam da me baci{ i na nekoe drugo mesto - utre, {to da ne ?!), a
koga prv pat dojdovme do mo`nost, Memorija go objavia prviot album celosno na
makedonski, no mo`ea da go prodavaat samo ovde, kaj nas. Od iks pri~ini, no
racionalni. Nedostig na interes i nemawe distribucijska mre`a, odnosno
sopstveni prodavnici ... Logikata na pazarnoto stopanisuvawe postoela mnogu
poodamna odo{to nekoj kaj nas saka da prika`e...Zo{to nekoj vo PGP RTV Beograd ( ili Jugoton seedno ) bi izdal plo~a, na
tamu nekoj si od Makedonija na makedonski, koja }e se prodade vo pedesetina
primeroci, koga istata otpeana na dr`avniot jazik (srpsko - hrvatski ) za
celata teriotorija na zemjata bi se prodala ( pretpostavka ) vo desetina pati
pogolem tira`? Zo{to nekoj od platata na svoite vraboteni bi trebalo da objavi
ne{to, za da gi zadovoli nacionalnite potrebi na nekoj?Zo{to toj nekoj, ne si
napravi svoja diskografska ku}a ( slovencite kako primer, bosancite, hrvatite,
srbite ) pa toa ne go pravi za potrebite na odredena nacija? Zgora, {to e
najtragi~no ( plo~ite mi se pri raka i iskreno nemam vreme za da gi skeniram ),
dokolku nekoj ni posakuva{e " crni
crnila" ne bi gi objavuval namesto nas, Badev, Kara|ule, Vaska Ilieva, Mirvet
Belovska, Ko~o Petrovski, Blaga Videc, Sarievski, Esma....za koi
imalo interes na makedonski, bidejki i pesnite i pea~ite bile provereni i doka`ani
vrednosti. Ako bilo taka, zo{to Leb i sol, koj bile yvezdi so golemo Y ne insistirale pesnite da im bidat
isklu~itelno na makedonski? Sekoj saka da osvoi pogolem pazar od ve}e osvoeniot
( zo{to li To{e
Proeski posledniot album go snimi na angliski, belki ne makedoncite
da go peat na angliski?!? )... milion pri~ini kako potkrepa. Ottamu me za~uduvaat
sporedbite ( ili `elbata za niv na poedinci kako Borjan vo taa zlosre}na Evrozum emisija za zabraneta muzika vo
Makedonija ) za sostojbata vo isto~na Evropa i Jugoslavija koga e vo pra{awe
rokot. ^udno e {to ne znael, a u{te pove}e {to ne pro~ital, deka taa scena ( JU
) bila verojatna treta ili ~etvrta vo Evropa, i nesporedlivo so slobodite vo
obrabotkata na temite.
Za zabranite: postoea nekolku, op{to poznati: Ribqa ~orba
- Za ideale ginu budale, inicirana od op{tinskiot
komitet na Sojuzot na komunistite KARPO[, Skopje
I sega najinteresnoto, (a {to veruvam kako storija
ilustrira pretpostavka deka sekoj pogled nadvor od dozvoleniot bil
sankcioniran): Vo 1977 ( 35 godini nanazad od ova vreme, za da bide
poilustrativno ), rabotev za Vtorata programa emisija ROK
FOKUS. Vo edna od niv, {to mi treba{e da ~a~kam me~ka kaj {to ne
treba, za tema odbrav: ROK i
amerikanskite pretsedatelski izbori, vo edno~asoven termin,
ilustrirano so brojni primeri za agresivniot odnos na amerikanskiot politi~ki
establi{ment pri anga`iraweto na najpopularnite estradni imiwa vo propagandni
celi vo kampawite za pretsedatelskite kandidati. Toga{niot urednik na Vtorata
programa, mojot prote`e, Slobodan Bode Nikolovski, otkako ja preslu{a
emisijata, poln so dvojba za nejzinata sodr`ina, mi re~e deka e najdobro istata
da ja preslu{a Dragan
Bojaxiev, stra{niot Batko, muzi~kiot direktor na makedonskoto radio (
ne se vika{e toga{ taka ). Se ispla{iv, bidejki samo nekolku pati sum mu ka`al
DOBAR DEN ( i toa na minuvawe ) na ~ovekot koj zaradi svojata strogost be{e
strav i trepet vo ku}ata sega }e treba{e da mu obrazlo`uvam zo{to mislam deka
beloto e crno...Se otka`av i od stavovite i od emisijata ( vi deluva kukavi~ki?!?
), rekov deka e polesno da napravam nova, odo{to da zastanam pred “stra{niot sud“. Da potsetam, nikoga{ do
toga{ ne sum imal nikakov problem so ~ovekot okolu sodr`inite na moite emisii (
vo toa vreme Disko Selektor, Prijateli dobar den, Rok
fokus, Pop album ). Bode insistira{e, i vo zaka`an termin, ja preslu{uvavme
emisijata. Toj, Batko,
mol~aliv, so golemi bugarski mustaki i golema trtka nad niv, ogromni ve|i i
namurten pogled, jas, kako gluv~e koe go stavile pred zmija koja se sprema da
go goltne, samo se ~eka znakot - koga! Otkako vnimatelno ja islu{a emisijata (
to~no 60 minuti ), po nekoja sekunda ( ne mene, tuku na Bode ) mu re~e da ja pu{ti u{te
edna{ od po~etok. Jas se smrznav, vo mislite se ispozdraviv so sakanite, sto
pati se prekolnav {to mi treba{e da gi a{kam amerikancite i nivnite
pretsedateli, se pra{uvav kade li, otkako }e me obvinat za zlostor protiv dr`avata,
}e me ispratat? Bev pomalku i sre}en, deka toa nema da bide Goli otok ( bidejki
odamna ne postoe{e ), si vikav, }e izdr`am, ama NEMA DAPRIZNAAM... Se te{ev deka nikogo do sega ne go kaznile
zaradi muzika, ili jas takvi ne znaev..Triela baba len...Otkako zavr{i vtoroto
preslu{uvawe, stra{niot Batko so {iroka nasmevka mi pru`i raka,
pretpostavuvam iznenaden {to nekoj od negovite sorabotnici, vo dvete radio
redakcii, {to vraboteni {to honorarci gi ima{e preku triesetina, imal hrabrost,
doblest, um, znaewe, {to li i da e, da napravi takva emisija, i mu ka`a na Bode: "Pu{ti
ja emisijava, da ima zadol`itelna repriza so soodvetna najava na istata, i najdi
i soodveten, slu{an termin za da se emituva i na PRVATA programa (
denes Radio Skopje)! I.daj mu na Dragan, dvoen honorar!"
I sega go slu{am mojot prijatel Qup~o Jolevski
koj veli deka ne mu dozvoluvale da gi pu{ta Joy
Division?!? Zo{to be Jole?!Koj ti zabrani?Pa kako jas vo isto
vreme sum mo`el da gi pu{tam, a ti ne? Pa zar posle vakva emisija za koja
zboruvav, nekoj }e ti branel da gi pu{ti{ Joy
Division?! Sme{no, ama deka doa|a od retkite lu|e vo ovaa
profesija koi gi po~ituvam, `alosno!!!
Povtoruvam, kon Borjan imam simpatii i prijatelski ~uvstva
a Qup~o
Jolevski mi e drag prijatel. No ka`anoto, dokolku ne me razuverat
pri narednite sredbi, gi dezavuira vo svojata profesionalnost.
P.S.: Ne sum gi sretnal od
toga{. I dvajcata. No vo vtorata nedela na maj 2012 vo Nova
Makedonija go pro~itav spomnatiot tekst za zabranite vo
muzikata. I se setiv na emisijata i ovoj tekst. I gi razbiram lu|eto, avtori,
misliteli, idealisti, ideolozi ili samo propagatori i provokatori, koga nekoj
nivnata tvorba, ne dozvoluva da se emituva javno, pred poogolem auditorium. Uredni{tvoto,
za mene, ne e samo odgovornost pred pretpostavenite, tuku pred se, pred sebe,
javnosta, publikata.Od tamu mora da postoi nekoja ra~na, koja sama od sebe se
kreva, bez ogled na ~uvstvoto na ograni~eni slobodi koi ne se poistovetuvaat so
zabraneti slobodi. Zoran Trpkov od grupata Agresori se `ali vo spomnatiot
tekst deka vo 1996 imal golem problem so edna negova pesna, koja otkako uspeale
da mu ja proturat na nekoj radio voditel, nekoj mu se javil po telefon a toj
upla{eno im rekol ”Lele
}e me izbrkaat od rabota”! Ni{to stra{no.So brkaweto od rabota? Ne, so
naslovot na pesnata: ”KUR KUR Kurtoazija! ”.
E pa prijatelu koj go ~ita{ ova, a vo uloga na
urednik, odi ako ima{ hrabrost, doblest, moral, obrazovanie (uli~no li, {kolsko
li), ~uvstvo na odgovornost, pred sebe i pred drugite, pa..pu{ti ja pesnava! Se
ima crvena linija.Slobodata osobeno. A demokratijata, dva kraja! I u{te ne{to
vo toj spomnat tekst me natera na ova pisanie. Granit Ta}i e moj dobar prijatel.
Pove}e od 35 godini. ]erka mu Lea denes pee, podobro od bilo koga toj i da
peel. A peel vo grupata PU, pa vo Patika. I ~itam, kako izjavuva deka ”pesnata Nepravda, bila zabraneta za emituvawe na makedonskoto
radio vo sedumdesetite godini”?!? ^itam, i ednostavno, ne veruvam! Granit,
sinko, {to zboruva{?Zo{to ti e potrebno ova? Pesnata `ivee ( i }e `ivee i bez
tebe), no koga za`iveala? Vo docnite osumdeseti? Vo devedesetite? Neee! Toga{
koga e sozdadena! Ako bila zabraneta, kako sum mo`el jas da ja pu{tam na radio,
a nikoj mene da ne me kazni zaradi toa? ”\oko Georgiev ne ja pu{tal vo Tri Gonga”? Pa dobro, toj ne pu{tal brdo muzika
koja nie drugite ja pu{tavme. Aco ( Stojanovski ) Crnogorecot od grupata Tor isto mo`e da raska`e deka \oko ne
sakal da gi pu{ti Tor, ama i deka se vadel, pred mene so zborovite:
”Eve
go Dragan, neka vi gi pu{ti pesnite toj! ” Zna~i, ne deka nekoj ja zabranil Nepravda.. Ama, ajde, nema dokument i odi
prikaznata: Eeeeej, jas bev vooolkav. Ama nema koj da ka`e, DA! Bidejki nikoj i ne pomni, ili u{te
postra{no .. ne znae!
Istorijata e egzaktna nauka. Figuriraat samo fakti,
se drugo se pretpostavki, {pekulacii, {to bi bilo koga bi bilo. Nam Eden Ili ne be{e taka? Ama ako sekoj ja raska`uva prikaznata
kako saka, toga{ toa }e bide zbirka prikazni a ne onaa koja e poznata.
P.S 2: Ova e moe razmisluvawe, sekoga{ sum podgotven da
go obrazlo`am, potkrepam so kup dokumenti. Gola esencija, logika, fakti,
istorija. Nema politika. Bolni recidivi od minatoto, koj nekoj kako kukavi~ko
jajce saka da go podmetne, kolku da go ima. Pa kakvo i da e.
P.S.3: Nekoi zborovi vo tekstot se vo razli~na boja. Ne
deka go podgotvuvav za Veligden, tuku zaradi pojasna preglednost na
spomnuvanite fakti, nastani, li~nosti, naslovi.
